Verschillen in vrijheid van meningsuiting

Door: Britt Nikkelen

Demissionair minister Kaag wordt al langere tijd bedreigd en ziet, mede daardoor, af van lijsttrekkerschap bij de Tweede Kamer Verkiezingen van 2023 (Nieuwenhuis en Peer, 2023). Zij is hierin niet alleen: nog nooit deden zo veel  bewindspersonen en kamerleden melding van bedreiging en opruiing als in 2022. Politici zijn niet de enigen: ongeveer 80% van de journalisten heeft wel eens te maken met een vorm van bedreiging of agressie (Van Hal en Klein Kranenburg, 2021). Tim Hofman, die regelmatig zijn mening over politieke en maatschappelijke zaken deelt, werd afgelopen september ook met de dood bedreigd (NOS, 2023a; NOS, 2023b). Hoe staan deze bedreigingen in verhouding tot de vrijheid van meningsuiting? Zijn deze bedreigingen te verdedigen of kunnen deze gezien worden als strafbare zaak?

Vrijheid van meningsuiting is vastgelegd in artikel 7 van de Nederlandse Grondwet. Ook internationaal is vrijheid van meningsuiting opgenomen. Zo staat het in artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens  (EVRM) en maakt het deel uit van de Amerikaanse constitutie, als het eerste amendement. Het feit dat vrijheid van meningsuiting op zo veel verschillende plekken en manieren is vastgelegd, maakt dat het ook op verschillende manieren wordt geïnterpreteerd.

In Nederland: het schadebeginsel

In Nederland gaan we uit van het schadebeginsel (de Regt, 2022). Zo is er volledige vrijheid van meningsuiting, tenzij het gaat om een uiting die te schadelijk is om vrijuit te mogen delen (College voor de Rechten van de Mens, z.d.). Woorden kunnen, net zo goed als geweld, schade veroorzaken, bijvoorbeeld wanneer het gaat om discriminatie of haatdragende opmerkingen. De wetgever probeert dit duidelijk te maken, bijvoorbeeld in artikel 131 van het Wetboek van Strafrecht, waar opruiing illegaal wordt gesteld. Het oproepen tot geweld tegen openbaar gezag kan vijf jaar celstraf of een boete tot wel €22.500,- opleveren. 

In Nederland is er dus  volledige vrijheid van meningsuiting, mits de uitingen niet schadelijk zijn voor anderen. In de meeste gevallen is het dan ook toegestaan om op sociale media, of in het echt, jouw mening te delen over anderen. Dit kan voor conflicten zorgen tijdens rechtszaken, omdat moet worden vastgesteld of een uitspraak echt een bedreiging is, of dat het gewoon een oncomfortabele meningsuiting is (Hoogerwerf, 2023).

Vrijheid van meningsuiting als absolute hoofdwaarde

In andere rechtssystemen, zoals het Amerikaanse systeem, wordt vrijheid van meningsuiting als absolute hoofdwaarde beschouwd. Dit betekent dat er helemaal geen limieten gesteld worden op wat voor uitspraken acceptabel zijn. Iedereen is volledig vrij om diens mening te uiten en de overheid grijpt niet in wanneer er schadelijke uitspraken worden gedaan (Nieuwenhuis, 2016). Dit wordt waarheidsvinding genoemd. Bij het uitleggen van waarheidsvinding, worden vaak de argumenten van Mills uit On Liberty aangehaald. Hij heeft vier argumenten opgesteld waarmee hij onderbouwt dat ook ‘schadelijke’ uitingen openbaar gemaakt moeten kunnen worden, omdat zij mogelijk waar zijn. In zijn tweede argument stelt hij dat wanneer de gehele uiting onwaar is, er nog steeds een gedeelte waarheid zou kunnen zijn. Het is alleen mogelijk om de volledige waarheid te vinden als er ook tegensprekende meningen geuit kunnen worden. In zijn derde argument stelt hij dat de overheersende mening, zelfs wanneer het de waarheid is, slechts een vooroordeel blijft als er geen ruimte is voor contrasterende meningen. Zijn laatste argument is dat de waarde van overheersende meningen voor karakter en gedrag alleen blijft bestaan als de alternatieve meningen gedeeld kunnen worden (Mills, 1859 via De Regt, 2022).

Ondanks deze volledige vrijheid van meningsuiting, zijn ook in de Verenigde Staten bedreigingen, zoals die in de inleiding genoemd zijn, niet acceptabel. Zo hebben zij uitzonderingen in het rechtssysteem voor bijvoorbeeld diffamatie, of het impliceren van het plegen van een criminele daad in de toekomst (Volokh, 2023).

Concluderend, vrijheid van meningsuiting is er in verschillende vormen. Het is moeilijk om te zeggen wat de juiste vorm is. Is het beter om uit te gaan van het schadebeginsel? Of zou alles gewoon gezegd moeten kunnen worden zoals bij waarheidsvinding? Kunnen woorden überhaupt wel voor schade zorgen? En waar ligt de grens? Vanaf wanneer is een uiting schadelijk en wanneer is het gewoon vervelend? Veel vragen over de toepassing van het recht tot vrijheid van meningsuiting blijven onbeantwoord. Het is hoe dan ook duidelijk dat er wel degelijk grenzen vastzitten aan vrijheid van meningsuiting. Respect tegenover elkaar is belangrijk, ook wanneer we het niet met elkaar eens zijn.