Het is een fascinatie van veel Criminologiestudenten: seriemoordenaars. Inmiddels is het een industrie op zichzelf, van boeken, films, podcasts en documentaires tot mokken en shirts. Ook streamdiensten spelen hier volop op in, denk aan nieuwe series als Dahmer, Ted Bundy tapes en The Ripper. Zelfs zij die zeggen seriemoordenaars niet te willen verheerlijken, blijken weleens moeite te hebben met het vermijden van ‘true crime’ podcasts en series. Maar waar komt deze interesse voor het lugubere toch vandaan?
Door: Gitte Smits & Vonne van der Duijn Schouten
Romeinse keizers, zoals een Caligula, gaven door middel van bevelen toe aan hun sadistische neigingen (Benedetti, 1972). Locusta was mogelijk een van werelds eerste seriemoordenaars. Ze leefde in Gallië, een gebied in het Romeinse Rijk, en was een befaamde gifmengster. Ze vergiftigde zelfs mensen op bevel van de keizerin (Wright, 2021). De Franse edelman Gilles de Rais verkrachtte, martelde en doodde verschillende honderden kinderen in de 15e eeuw, naar men zegt zelfs meer plezier halend uit hun kwellingen dan de daadwerkelijke seks (Benedetti, 1972). In de 16e eeuw zorgden brute verminken aan de lichamen van slachtoffers van seriemoordenaars ervoor dat weerwolven beschuldigd werden van hun dood. Het bovennatuurlijke was tenslotte het enige dat dit soort kwaadaardige, wrede en beestachtige dingen mogelijk kon maken (Schlesinger, 2000).
De term seriemoordenaar werd in de jaren ’70 van de vorige eeuw door FBI Special Agent Robert Ressler bedacht tijdens de ‘Son-of-Sam’-moorden. Tot dat moment waren er in de Verenigde Staten minder dan tien seriemoordenaars geïdentificeerd (Miller, 2014).
Interesse in morbide misdaden heeft dan ook sinds de jaren ’70 de moderne cultuur en media doordrongen. Dit, ondanks dat seriemoordenaars verantwoordelijk zijn voor nog minder dan één procent van alle moorden die jaarlijks in de Verenigde Staten gepleegd worden. Socioloog en criminoloog Scott Bonn schat dat er nooit meer dan twee dozijn seriemoordenaars tegelijk ‘actief’ zijn (Bond, 2016).
Uit vroeg psychologisch onderzoek blijkt nieuwsgierigheid de aandrijver te zijn van onze motivatie om kennis te verkrijgen door middel van sensatie-gerichte belevenissen (James, 1890; Berlyne, 1954; Berlyne, 1960; Litman, 2005). Tegenwoordig wordt nieuwsgierigheid gezien als een verlangen om te weten, mee te maken of te zien (Kidd & Hayden, 2015; Harrison & Frederick, 2022). Er zijn verschillende soorten nieuwsgierigheid, waaronder morbide nieuwsgierigheid (Harrison & Frederick, 2022). Dit is een nieuwsgierigheid die wordt gedefinieerd als een mix tussen angst, opwinding en de wil om meer te weten te komen over onderwerpen als dood en verderf (Zuckerman, 1984)
Deze wil om meer te weren te komen over deze lugubere en morbide onderwerpen, waaronder dus seriemoordenaars, is geen ongezond verschijnsel, maar juist een coping mechanisme. Deze fascinatie richting seriemoordenaars is in de moderne twintigste eeuw voor velen een gastheer geworden voor onrust en angst. Het luisteren of lezen over seriemoordenaars is een manier om met angsten om te gaan. Net zoals toen we kinderen waren die graag spookverhaaltjes lazen voor het slapen gaan, lezen we nu graag over seriemoordenaars (Schechter, 2012).
De aantrekkingskracht van seriemoordenaars heeft echter ook te maken met hoe ondoorgrondelijk ze zijn. Volgens criminoloog Dr. Scott Bonn voelen mensen zich aangetrokken tot het geweld van seriemoordenaars omdat hun acties voor ons niet te begrijpen zijn, maar we ons toch daartoe gedwongen voelen. Mensen willen de wereld kunnen begrijpen, seriemoordenaars vallen buiten ons logische begrip van motivatie. We kunnen crimineel handelen dat gemotiveerd wordt door emoties als angst, woede of jaloezie begrijpen. De aard van misdaden die gedreven worden door emoties zijn voor ons logischer dan iemand die gemotiveerd is om vreemden te vermoorden (Wyatt, 2019). De mens verlangt ernaar de geest van een seriemoordenaar te begrijpen. Zoals NYPD rechercheur moordzaken Dave Cabone het omschrijft: “the why is the wow”. Het gaat om het labyrint van gedachten en motiveringen dat schuilgaat in de geest van een seriemoordenaar dat ons fascineert (Beck, 2017).
Daarnaast zijn mensen enorm goed in fantaseren. We kunnen ons gebeurtenissen voorstellen en zelfs ervaren door middel van mentale stimulatie. Door ons gevaarlijke situaties te verbeelden, kunnen we veel leren, zonder zelf gevaar te lopen. Nieuwsgierigheid en fascinatie voor seriemoordenaars raakt mensen in het diepste van hun dierlijke aard; de noodzaak om predatie en slachtofferschap te voorkomen. Als je bekend bent met het gedrag en de motieven van seriemoordenaars, is het gemakkelijker ze te vermijden. Tijdens het kijken van een documentaire of luisteren van een podcast lopen we zelf geen gevaar, maar leren we wel hoe we gevaarlijke mensen kunnen identificeren en zelfs begrijpen. Mensen die we misschien wel ooit tegen zullen komen (Scrivner, 2022).
Literatuur:
Beck, J. (2017, 18 april). Why People Are Fascinated by Serial Killers. The Atlantic. https://www.theatlantic.com/national/archive/2014/10/the-grisly-all-american-appeal-of-serial-killers/381690/
Benedetti, J. (1972). Gilles de Rais. Stein and Day.
Berlyne, D. E. (1954). A theory of human curiosity. British Journal of Psychology, 45(3), 180–191. https://doi.org/10.1111/j.2044-8295.1954.tb01243.x
Berlyne, D. E. (1960). Conflict, arousal, and curiosity. New York: McGraw-Hill.
Bond, M. (2016, 31 maart). Why are we eternally fascinated by serial killers? BBC Future. https://www.bbc.com/future/article/20160331-why-are-we-eternally-fascinated-by-serial-killers
Harrison, M. A. & Frederick, E. J. (2020). Interested in serial killers? Morbid curiosity in college students. Current Psychology, 41(6), 3768–3777. https://doi.org/10.1007/s12144-020-00896-w
James, W. (1890). The principles of psychology. New York: Henry Holt and Company.
Kidd, C., & Hayden, B. Y. (2015). The psychology and neuroscience of curiosity. Neuron, 88(3), 449–460. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2015.09.010
Litman, J. A. (2005). Curiosity and the pleasures of learning: Wanting and liking new information. Cognition Emotion, 19(6), 793–814. https://doi.org/10.1080/02699930541000101
Miller, L. (2014). Serial killers: I. Subtypes, patterns, and motives. Aggression and Violent Behavior, 19(1), 1–11. https://doi.org/10.1016/j.avb.2013.11.002
Scrivner. (2022, 1 mei). Why We Are Fascinated by Serial Killers. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/morbid-minds/202205/why-we-are-fascinated-serial-killers
Schechter, H. (2012). The A to Z Encyclopedia of Serial Killers. Adfo Books.
Schlesinger, L. (2000). Serial Homicide: Sadism, Fantasy and a Compulsion To Kill. Serial Offenders. https://doi.org/10.1201/9781420039009.pt1
Wright, J. (2021, 2 november). Locusta of Gaul: Rome’s Imperial Poisoner and Possibly the World’s First Serial Killer. CrimeReads. https://crimereads.com/locusta-of-gaul-romes-imperial-poisoner-and-possibly-the-worlds-first-serial-killer/
Wyatt, S. (2019, 3 mei). It’s totally normal to be fascinated by serial killers. . .right? Science Says. https://davissciencesays.ucdavis.edu/blog/its-totally-normal-be-fascinated-serial-killersright
Zuckerman, M. (1984). Sensation seeking: A comparative approach to a human trait. Behavioral Brain Science, 7(3), 413–471. https://doi.org/10.1017/S0140525X00018938
