Vorige week dinsdag bezocht ik samen met andere criminologiestudenten uit het tweede jaar het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Allereerst een modern en opvallend gebouw om te zien midden in het Haagse duinlandschap. Daarnaast is wat zich binnen de muren van het ICC afspeelt ook indrukwekkend. Het ICC is in 2002 opgericht en houdt zich bezig met de vervolging van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en misdaden van agressie (Europa Nu, z.d.). Wij bezochten het ICC in eerste instantie om de zaak van Dominic Ongwen, een van de meest controversiële zaken van het Internationaal Strafhof, bij te wonen. De zaak werd wegens de afwezigheid van een getuige echter in de loop van de ochtend geschorst. Erg jammer, maar dit zette mij wel aan het denken.
Ongwen werd op jonge leeftijd ontvoerd en opgeleid tot kindsoldaat binnen het Oegandese verzetsleger LRA. Inmiddels is hij een zeer invloedrijke leider van de rebellengroep. Hij wordt beschuldigd van veel misdaden en zit vanaf 2015 gevangen in de internationale gevangenis in Scheveningen (Ruijters, 2017). In zijn zaak is tot op heden geen einduitspraak gedaan en bestaat de nodige discussie over de verantwoordelijkheid van Ongwen in zijn misdaden. Hij is immers op jonge leeftijd onder dwang bij het leger terechtgekomen. Ongwen zou op de meest brute wijzen enorm veel slachtoffers gemaakt hebben. De vraag is nu of hij zelf niet ook als slachtoffer gezien kan worden…
Door: Julie le Sage
Allereerst: wie is Dominic Ongwen en waar wordt hij van beschuldigd? Ergens tussen zijn negende en veertiende levensjaar werd Ongwen, geboren in 1975, ontvoerd en gedwongen om zich als kindsoldaat bij het Oegandese verzetsleger Lord’s Resistance Army (LRA) onder leiding van Joseph Kony te voegen. Het LRA staat onder andere bekend om het plegen van misdrijven als moord, marteling, ontvoering, seksslavernij en het gebruik van kindsoldaten. Ongwen groeide in zijn actieve jaren uit tot één van de belangrijkste commandanten van het leger en zou in de jaren 2002-2004 verantwoordelijk zijn geweest voor verschillende oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid (NU, 2016). Inmiddels is Ongwen de eerste verzetsleider van het leger die terechtstaat en heeft hij zeventig aanklachten op zijn naam staan. Hiermee zet Ongwen een record neer: nog niet eerder stond een misdadiger bij het ICC terecht voor zoveel misdaden (Baines, 2009; Ruijters, 2017).
De zeventig aanklachten weerspiegelen de gruweldaden waarvan Ongwen beschuldigd wordt. Ook het grote aantal slachtoffers dat door de aanklager werd gehoord, maar liefst 4100 personen, duidt op zware misdrijven. Volgens de VN werden door het LRA meer dan honderdduizend mensen vermoord, tweeënhalf miljoen mensen bij hun thuisfront weggehaald en meer dan zestigduizend mensen ontvoerd. Hierbij werden kinderen opgeleid tot soldaten en meisjes seksueel misbruikt (Schenkel, 2017). Naar Joseph Kony, leider van het leger en hiermee een van de hoofdverantwoordelijken, werd vanaf 2012 vijf jaar lang gezocht. De zoektocht is inmiddels gestaakt en Kony is tot op heden voortvluchtig (Ruijters, 2017). Ongwen daarentegen staat al jaren terecht voor de beschuldigingen. Hij zou naast het eigenhandig doden van mensen ook orders tot doden hebben gegeven en hele dorpen hebben uitgewist (Schenkel, 2015). Fatou Bensouda, de hoofdaanklager van de zaak, meent dat Ongwen als volwassene bewust en verantwoordelijk is voor zijn daden binnen het leger, ongeacht zijn destijds jonge leeftijd (Branch, 2017; NU, 2017).
I will not stop until the perpetrators of the most serious crimes of concern to the international community are prosecuted (Bensouda).
Toch is niet iedereen het met Bensouda eens. Ongwen werd immers op jonge leeftijd ontvoerd, gemarteld en vervolgens gedwongen lid van LRA. Zijn opleiding tot kindsoldaat zou een traumatiserende werking hebben gehad en zijn ontwikkeling tot volwassene in de weg hebben gestaan. De ontvoering en manipulatie waar Ongwen in zijn jeugd mee te maken heeft gehad, zouden hem volgens zijn advocaten hebben weerhouden van een integratie in de normale maatschappij. Hij zou de geestelijke volwassenheid nooit bereikt hebben en een kind kun je niet verantwoordelijk stellen voor zijn daden (Branch, 2017). Daarnaast heeft Ongwen, zelfs als hij wél de capaciteit tot moreel redeneren zou hebben, nooit de kans gehad om aan Kony en zijn orders te ontsnappen. Ongwen was zich bewust van het feit dat tegen de bevelen ingaan, betekende dat zijn familieleden en dorpsgenoten hier de dupe van zouden worden (Branch, 2017; Vermeulen, 2017).
Kony staat bekend om zijn hersenspoeltechnieken.
Kortom, de rechtszaak van Ongwen brengt een moreel dilemma met zich mee. Enerzijds zou je kunnen stellen dat Ongwen als volwassen persoon bewust en verantwoordelijk gehandeld heeft in zijn positie als commandant. Binnen het LRA heeft hij brute misdaden gepleegd met enorm veel slachtoffers tot gevolg. Deze slachtoffers verdienen gerechtigheid. Anderzijds heeft de ontvoering in zijn jonge jaren zijn morele ontwikkeling in de weg gestaan en kan hij als ‘kind’ niet verantwoordelijk gehouden worden voor zijn daden. Een kindsoldaat ben en blijf je voor de rest van je leven, zou je kunnen zeggen. Een verhaal met twee kanten en hiermee een dubbele zaak. Dader of slachtoffer, of misschien wel beiden… Wat denken jullie?
Textredactie: Melloney Temmerman
Bronnen:
Baines, E. K. (2009). Complex political perpetrators: reflections on Dominic Ongwen. Journal of Modern African Studies, 47(2), 163-191.
Branch, A. (2017). Dominic Ongwen on Trial: The ICC’s African Dilemmas. International Journal of Transitional Justice, 11(1), 30-49.
Europa Nu. (Z.d.). Internationaal Strafhof (ICC). Geraadpleegd van https://www.europa- nu.nl/id/vga3htlhnazk/internationaal_strafhof_icc
(2015, 21 januari). LRA-kopstuk Dominic Ongwen wordt maandag voorgeleid. Geraadpleegd van https://www.nu.nl/buitenland/3977196/lra-kopstuk-dominic- ongwen-wordt-maandag-voorgeleid.html
(2016, 6 december). Rechterhand van Joseph Kony betuigt onschuld bij Strafhof. Geraadpleegd van https://www.nu.nl/buitenland/4361315/rechterhand-van-joseph- kony-betuigt-onschuld-bij-strafhof.html
Ruijters, E. (2017, 18 januari). Dominic Ongwen: slachtoffer of dader? Geraadpleegd van https://www.vpro.nl/programmas/bureau-buitenland/lees/nieuws/2017/Dominic- Ongwen–slachtoffer-of-dader-.html
Schenkel, M. (2015). ‘Dominic was een verlegen jongetje’. De Groene Amsterdammer, 139(5).
Schenkel, M. (2017, 20 juni). Verder leven na Kony. Geraadpleegd van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/verder-leven-na-kony-~be3c255c/
Vermeulen, M. (2017). Hoe straf je een ex-kindsoldaat voor het ronselen van kindsoldaten? Geraadpleegd van https://decorrespondent.nl/6029/hoe-straf-je-een-ex-kindsoldaat- voor-het-ronselen-van-kindsoldaten/262689559-5b2bd7ad
